Kundalini en geestelijke bewustwording

14 januari 1982

Ik wil beginnen de basis ervan even uiteen te zetten.

Onder kundalini wordt verstaan het z.g. slangenvuur. In de voor­stelling die men daarvan geeft, is het een bipolair krachtveld dat zich langs de ruggengraat beweegt. Als we de tekening ervan zien, dan lijkt het op een op het geraamte geënte esculaap‑symbool. In werkelijkheid hangt het natuurlijk samen met het geheel van de chakra’s. Wij moeten maar aannemen dat u weet wat chakra’s zijn.

Een chakra neemt kracht op en kan kracht afgeven. Er zijn over het lichaam verdeeld een aantal chakra’s. In dit geval hebben we te maken met het laagste 4‑bladen chakra dat u zich in buurt van het stuitbeen kunt voorstellen. Wij hebben ook te maken met het 144‑bladige topchakra of kruin-chakra dat boven op het hoofd zit. In de lijn daartussen zou zich het slangenvuur moeten bewegen. Om nu een beetje te begrijpen wat er gaande is, moeten we nog een andere theorie erbij halen.

Elke mens heeft twee stromen van levenskracht die beide een ande­re polariteit hebben. Wij kennen dit o.a. uit de Chinese filosofie daar­over die stelt dat wij te doen hebben met een z.g. gouden en zilveren lading, dat beide ladingen ten opzichte van elkaar verschillen, afzon­derlijke stroomcircuits vormen binnen het lichaam, maar gelijktijdig ten aanzien van elkaar in evenwicht moeten zijn.

Stel u nu eens voor dat we een dergelijke kracht kunnen opnemen. Ook daarvoor zijn er vele termen te vinden. U kent het misschien als het opnemen van prana. Het wil niets anders zeggen dan zuurstof met een tikje ozon opnemen waardoor in de longen bepaalde osmotische processen op gang worden gebracht. Daardoor krijg je weer meer energie waardoor de dwarsge­streepte spieren meer bio-elektrische energie afgeven etc. Dat zijn zo de basispunten die u dan maar moet geloven.

Nu heb ik te maken met zo’n chakra. Die chakra kan energie opnemen uit de omgeving. Hij bevindt zich onderaan de ruggengraat. Dan heb ik in ieder geval te maken met enorm veel zenuwkanalen die langs de ruggengraat lopen en die zich voortbewegen tot aan de atlaswervel waar ze terechtkomen in de kleine en grote hersenen. Het zenuwstelsel is eigenlijk niet veel meer dan het signaalsysteem van het lichaam.

Wij kunnen ons dan voorstellen dat als iemand door concentratie de opname van die energieën vergroot, deze energieën in de eerste plaats de eigen levensstromen sterker maken; er komt meer flux in, en het circuleert beter. Omdat men zich daarbij voorstelt dat het voornaam­ste deel van die kracht zich manifesteert rond de ruggengraat, ontstaat er een gevoel van warmte dat opkruipt. Als dat inderdaad energie is, dan betekent dat wel dat alle zenuwkanalen, die zich langs de ruggengraat bewegen, sterk belast worden en tevens zeer waarschijnlijk fungeren als geleiders voor de energie. Dat het langzaam gaat, is ook begrijpelijk want er zijn in de zenuw­kanalen ontzettend veel aftakkingen. Elke keer als we zo’n aftakking ontmoeten, dan is daar weer de vraag: kan de energie hier misschien uit­wijken naar de normale circulatie? Door je concentratie en door je wil beperk je dit. Het is dus of je een deel van de kanalen dicht gooit. Theoretisch zou je dan deze warmte moeten laten stijgen totdat ze de hersenen bereikt. Op dat ogenblik zou dan een geestelijke bewustwording kunnen ontstaan. Nu is dat ook weer een probleem waar we nog even over moeten praten. Eén ding is dan wel heel erg belangrijk, dat je op het juiste ogen­blik stopt. Want stel, dat je verdergaat. Wat gebeurt er dan? Dan wordt er een uitlaat voor energie geopend die vele malen meer energie kan uit­stralen dan ze ooit kan opnemen. Dan raakt u dus wel een heel aardig stuk van uw levenskracht ineens kwijt. Waarmee ik maar wil zeggen: Het opwekken van kundalini is zeker niet zo ongevaarlijk als sommigen schijnen te denken.

Laten we echter aannemen dat u wel op tijd kunt stoppen en dat u zelfs in staat bent om heel beheerst net te komen tot het moment dat die eigenaardige warmte zich als een waas gaat verspreiden (in uw ge­voel dan) door uw schedel. Wat gebeurt er? Wel, de hersencellen hebben en geven zelf informatie. Tussen de hersencellen bevinden zich verbindingen (neuronen die zich ook in ze­nuwkanalen bevinden). Het zijn eigenlijk cellen die twee ‘mofjes’ hebben. Ze zijn hol, zoals je dat bij een stengel hebt en dan schuift het ene ‘mofje’ of kraagje over het andere. Als ze normaal werken, dan komt er een impuls. Die impuls wordt door het kraagje aangevoeld. Er ontstaat een reactie in het zenuwcelletje en daardoor krimpt het andere en geeft zo de schok verder. Het is dus geen zuivere elektrische energie. Het is eigenlijk een voortgezette impulsenenergie, ofschoon de verschijnselen ons doen denken aan micro-elektrische verschijnselen.

Als ik nu de zaak overlaad, wat gebeurt er dan? Dan zullen alle cel­len gelijktijdig t.a.v. elkaar gaan reageren. Er is dus niet meer de nor­male denkspoormethode waarbij doorlaatbaarheid slechts in een richting wordt getoetst. We krijgen een gelijktijdige doorlaatbaarheid zodat we in een cel (in een cel kunnen verschillende signalen zijn opgeslagen zoals u weet) de signalen gelijktijdig naar buiten laten komen. Daardoor ont­staat een verwarring. Zo’n verwarring omschrijven, is een beetje moeilijk. We kunnen wel een vergelijking maken.

Er zijn hersenoperaties (trepanaties) gedaan waar de patiënt toch bij bewustzijn was, wel verdoofd maar bij bewustzijn. Het eigenaardige was, dat als men ‑ al was het nog zo voorzichtig ‑ een bepaald deel van de hersenschors aanraakte in de buurt van het visuele centrum, de patiënt in kwestie, die kennelijk ook nog kon beschrijven wat er gaande was, opeens een herinneringsbeeld zag dat door het normale optische beeld werd geprojecteerd. Hij zag a.h.w. ineens dubbel, maar wel twee verschillende scènes; zoiets als stereo zien. Op dat ogenblik is er slechts sprake van een kanaal.

Stel u nu voor dat er 50 kanalen gelijktijdig hun signalen afgeven, wat ontstaat er dan? Er kan een visuele illusie ontstaan, maar het is a.h.w. als een stamppot. Er is dus geen herkenbaarheid meer. Wat er over­blijft is beleefbaarheid. Die beleefbaarheid betekent dat we iets voelen, dat we het idee hebben van licht‑en‑schaduwwerking, van veelkleurigheid, soms zelfs ergens schimmen doorheen zien gaan. Het is eigenlijk niet precies weten wat er aan de hand is.

Datzelfde gebeurt ook met het auditiecentrum; dat is ook een her­inneringscentrum. Ook daar komen al die signalen vrij. Maar dat betekent ook, dat je alle klanken door elkaar hoort. Je hoort bv. Beethoven door Boyd, Bachman heen en misschien speelt er op de achtergrond nog iets van Telemann. Als je dat door elkaar hoort, is dat een nog ergere kakofonie dan een kermis. Je bent echter ingesteld op iets hogers. Je verwacht be­wustwording en wat krijg je dan? Dan krijg je een omzetting in het ver­wachte. Maar weer niet als een feitelijk iets doch als een emotie die je eigenlijk gebruikt om die hele warwinkel dan maar tot een geheel samen te voegen dat nog hanteerbaar is.

Is iets dergelijks een geestelijke beleving? Ik denk van wel. Want we weten dat in de hersenen ook nog een aantal factoren aanwezig zijn die be­horen bij de ziel of bij de geest, bij het onderbewuste, of bij het gemeenschappelijk bovenbewustzijn. Wij kunnen er duizend namen aan geven. Al die factoren tezamen zeggen dus wel iets over uw persoonlijke inhoud. Als u die beleving als emotie doormaakt en u kunt haar terugbrengen naar een besef dat op uzelf slaat en niet op uw wereld, dan denk ik dat u inderdaad een geestelijke bewustwording heeft bereikt; misschien geen grote maar u heeft er een. Bij meer herhaalde ervaringen zult u heel waar­schijnlijk op den duur zelfs gaan differentiëren. U gaat dus bestaande ver­schillen erkennen en u komt wellicht tot een tamelijk volledige omschrij­ving van hetgeen u in werkelijkheid bent en voor uzelf betekent.

Ons onderwerp nu stelt eigenlijk een vraag: is kundalini een weg voor geestelijke bewustwording?

Ik ben geneigd aan het begin al direct te zeggen: Als het al een weg is, dan is het een heel gevaarlijke. Zeker als je op je eigen houtje en misschien met het een of ander handboekje een beetje daarmee knoeit. Een vriend van mij zegt: Dansen leren uit een boekje is erg gevaarlijk, vooral als je de eerste keer de dansvloer opgaat. Dat geldt hier ook.

Dus wilt u iets doen aan het opwekken van het slangenvuur, dan moet ik u wel de raad geven: Doet u dat in ieder geval met ervaren mensen. Er bestaat een school daarvoor. Ze noemt zich Kundalini-yoga. Dat is niet helemaal juist. Het is geen in het Oosten als zodanig bestaande vorm, maar aangezien het te maken heeft met filosofie, lichaamsbeheersing en dergelijke, geloof ik dat we voor het Westen die termen wel mogen gebrui­ken. In dergelijke scholen leert u in ieder geval welke houding het best is. Men leert u hoe u in een bepaalde stand kunt mediteren. Dat houdt in, dat u de levensstromen in het lichaam op een zo gunstig mogelijke manier laat circuleren, en dat helpt allemaal wel. Het belangrijkst zou eigenlijk zijn dat u een leraar heeft die in staat is te zien in welk stadium u bent en wat u kunt verdragen.

• Er zijn heel veel mensen die op het moment dat het slangenvuur aan de kant van de ruggengraat op de hoogte komt van de hartstreek, dan last krijgen. Waarom?

De hartspieren, die zelf een zeer sterke impulsregeling in zich hebben, ontvangen dan extra impulsen. De kans bestaat dat de hartspie­ren flutter gaan vertonen; d.w.z. dat eigenlijk niet meer wordt gepompt omdat het hart tijdelijk ontzettend snel pompt en dus de bloedcirculatie in feite beperkt. Nu, als dat gebeurt en dat houdt even te lang aan, dan bent u voorlopig wel een geval voor de EHBO en misschien voor erger.

Iemand, die kan zien wat u kunt verdragen, weet hoever u kunt gaan en zegt: Als we dat nu elke keer bijna doen, dan ontstaat er een erkenning van de noodzaak om bepaalde signalen te beperken. U leert dan hoe u dat moet doen en dan kunt u zonder het optreden van flutter verder gaan.

Een ander punt dat vaak voorkomt ‑ ook alweer als je op de hoogte van de hartspier komt ‑ is dat het ademhalingsritme verandert. Op dat ogenblik betekent dat een verandering in het gehele verloop van de levensstromingen. Een eenmaal ontstaan evenwicht wordt verstoord. Het resultaat kan van alles en nog wat zijn, van plotselinge scheuten in verschillende spieren tot werkelijke benauwdheden toe. Als je heel veel pech hebt, dan houd je er een soort zenuwastma aan over die heus wel een paar maanden kan blijven duren.

Alweer, u heeft dus iemand nodig die kan zien wat u doet, die kan aanvoelen wat er bij u gebeurt en die u als het ware kan wakker maken en zeggen: ho, vandaag niet verder. Heeft u zo iemand niet, dan is wer­ken met het kundalinivuur levensgevaarlijk.

Dit geldt ook voor de meer orgastische methode die aan bepaalde Indiase sekten is ontleend waar beide seksen in een wel zeer intens contact samenwerken om dit vuur in het bijzonder op te wekken. Men moet daarbij wel zeer beheerst zijn. De meeste westerlingen zijn dat niet, zeker niet wanneer het tegen de climax loopt. Dat betekent ook dat deze methode voor de meeste mensen nu niet direct de ideale is. Zeker niet, als men daarmee bewust iets wil bereiken. Men kan het mis­schien nog zo ver brengen dat de zaak inderdaad heel hoog klimt dat het vuur de schedel gaat bereiken, maar wat er verder gebeurt, zal men dan mede door lichamelijke reacties, die men niet beheerst, niet in zijn macht hebben. Dat betekent dus, dat een zeer groot verlies van levenskracht het gevolg kan zijn en dat in bepaalde gevallen zelfs tijdelijk verlammingen kunnen optreden. In het ergste geval (nu noem ik iets wat zelden voorkomt, maar het kan voorkomen) zal zelfs zoveel van de energie verdwij­nen dat het verbindingskanaal tussen geest en stof (het z.g. zilveren koord) daardoor wordt beschadigd. Dan heeft men kans op de dood, in ieder geval op een langdurige coma.

Ik zeg dit allemaal niet om de methode op zichzelf als waardeloos aan te duiden. Begrijpt u mij goed. Maar ik vind ook dat iemand, die in een auto in druk verkeer wil rijden, eerst geoefend moet zijn en zijn rijbewijs moet hebben gehaald. Wat u doet in uw eigen lichaam met het opwekken van het slangenvuur is veel intenser en in feite gevaarlijker dan het gewoon in een auto stappen, de wagen starten en het verkeer in rijden. De kans op ongelukken is veel groter. Dus, ik mag het u niet zonder meer aanbevelen.

De geestelijke bewustwording. Daar zijn heel veel omschrijvingen voor te vinden. Over het algemeen zeggen wij: geestelijke bewustwording is eigenlijk een uitbreiding van het mentaal besef waardoor emoties kunnen worden omgezet in zodanige beelden dat een totale visie op het ‘ik’ en op de kosmos wordt bereikt, die verder reikt dan het zuiver redelijke, maar gelijktijdig praktisch hanteerbaar is tegenover al het kenbare. Als u daarmee begint, dan moet u zich heel goed voor ogen stellen: Bewustwording betekent uitbreiding van mijn blikveld. Al is het maar dat u beter begrijpt waarom de dingen zijn zoals ze zijn, dan is dat al een uitbreiding.

Een geestelijke bewustwording die voortkomt uit die emotionele stamp­pot die ik u zo-even heb genoemd, kan wel degelijk de nadruk leggen op be­paalde aspecten van uw persoonlijkheid die onderdrukt zijn geweest. Komen die hierdoor iets meer los, worden ze wat beter beseft, dan zult u toch wel een beetje anders gaan reageren. U zult uw wereld anders beleven. U zou kunnen zeggen: dat is wel enige bewustwording, maar een kosmische bewustwording is toch wel iets heel anders.

Als we namelijk spreken over een kosmisch bewustzijn, dan hebben we te maken met een bewustzijn dat zich, buiten het ‘ik’ verplaatsende, het geheel waarin het ‘ik’ als deel functioneert, kan overzien en kan begrijpen. Dat betekent dat je zelfs buiten elementen als tijd en ruimte zou moeten kunnen treden om jezelf te zien als een bewegende factor in tijd en ruimte. Het zal u duidelijk zijn dat dit niet mogelijk is met zuiver mentale beelden. Dan kom je altijd in verwarring. Hoogstens kom je bij wat vergelijkingen terecht, meer niet. Maar het be­sef op zichzelf houdt wel in een kanalisering van de nog bestaande mogelijke gevoelens en gedachten.

• Zou men dit ook kunnen bereiken met kundalini? Indien het juist en met volledige beheersing en onder leiding wordt beoefend, waarschijnlijk wel.

Is het waarschijnlijk dat men het daarmee bereikt? Gezien de ervaringen met al deze dingen die wij tot op heden hebben ge­had, eigenlijk niet. De mogelijkheid om een hogere wereld te betreden, zit er misschien wel eens bij, maar zelfs dan is het meestal niet ge­heel beheersbaar. Men is niet in staat zijn eigen weg te bepalen in die andere werelden. In 9 van de 10 gevallen is de wereld waarin men meent terecht te komen, als men haar ontleedt, niets anders dan een soort droombeleving die wordt gebruikt om bepaalde gevoelens te ratio­naliseren. Daar hebben we natuurlijk weinig aan om de werkelijkheid te erkennen.

Ik zou zeggen: een geestelijke bewustwording bereiken met deze en andere methoden zou in de eerste plaats moeten berusten op het verwerven van vaardig­heden ‑ of deze nu lichamelijk of geestelijk zijn.

In de tweede plaats moet het berusten op het verwerven van begrip. Wij moeten niet alleen iets doen, maar ook begrijpen wat we doen en waarom we het doen.

In de derde plaats moeten we in staat zijn om al datgene wat we hebben bereikt ook steeds weer te bereiken. Er is tegenwoordig een kubus in de handel. Ik geloof, dat half Europa zich op het ogenblik de zenuwen draait daaraan. Nu kan het zijn, dat u toevallig die kubus in een keer goed krijgt. Maar als u het de volgen­ de keer probeert, en het gaat niet, dan kunt u niet zeggen: ik weet hoe die kubus functioneert, welke wetten en mogelijkheden erin zitten. Bij de geestelijke bewustwording zou precies hetzelfde moeten tellen.

Als ik een keer een topbeleving heb bereikt en ik kan deze niet meer terugvinden, dan heb ik een keer mazzel gehad, maar verder kom ik niet. Dan kan ik blijven prutsen tot in de eeuwigheid en misschien nog niets bereiken. Een geestelijke bewustwording is dat niet. Een geeste­lijke bewustwording betekent dat ik een trap hoger kom in besef en dat ik, al moet ik dan misschien terugkeren tot een stoffelijk redelijk en normaal peil van denken en leven, wanneer ik wil altijd weer dat hogere peil wil bereiken.

Beheersbaarheid is een van de voorwaarden die aan een geestelijke bewustwording is verbonden. Als je dat zegt, kom je weer verder. Dan zeg je: Als ik dat kan bereiken, hoe dan ook, dan heb ik de mogelijkheid om gelijkvloers te lopen, maar als ik niet precies meer weet hoe het moet, dan kan ik net die drie etages hoger gaan staan zodat ik een over­zicht heb en mijn weg dus kan bepalen zonder gehinderd te worden door alles wat er om mij heen is. Want de geestelijke bewustwording betekent ook: be­wust leven.

Bewust leven betekent een bewuste keuze maken. Een bewuste keuze kun je alleen maken, indien je weet welke mogelijkheden je hebt om tussen te kiezen. Als je denkt dat je het hebt en je hebt het niet, dan denk je dat je een keuze doet en krijg je het voor je kiezen. Zo zit dat nu eenmaal. Dus vrienden, de herhaalbaarheid van de ervaring is belangrijk. Maar veel belangrijker is nog, de bruikbaarheid van de ervaring in rela­tie tot onze normale zijnstoestand. Ik vraag mij af, of dit met kundalini‑yoga (er zijn nog verschillende andere soorten) zo gemakkelijk te bereiken is. Ik ben er zeker van dat bij een niet door meesters gecontroleerd spelen met deze krachten de werkelijke bruikbaarheid en herhaalbaar­heid bijna nul zal zijn. Het antwoord op de in het onderwerp geborgen vraag moet dan eigenlijk luiden: voor de doorsnee‑mens in het Westen is kundalini-yoga eerder gevaar­lijk dan een mogelijkheid tot geestelijke bewustwording. Wil men er met al­le geweld aan beginnen (er zijn over het algemeen voor de westerling be­tere wegen te vinden), dan moeten wij in ieder geval stellen: alleen in­dien men wordt begeleid (zeker in de eerste fase van zijn werken met deze kracht en men bovendien in zich daardoor herhaalbare mogelijkheden weet te scheppen) kan men zeggen dat een werkelijke geestelijke bewustwording hiermee wordt bereikt. Daar waar dit niet feitelijk het geval is, lijkt mij het spelen met kundalini-yoga vuur gebruiken vlak bij een benzinepomp, dan weet je nooit wanneer de zaak explodeert.

Nu weet ik wel, dat er een hoop mensen zijn die ervan houden met vuur te spelen, dat doen ze zelfs in een kruitmagazijn. Maar vergeet u niet dat de eerste vliegende Nederlander, een zekere Van Speyk, liever de lucht in ging. Als u zo hogerop wilt komen, dan kan ik u aanraden om gebruik te maken van de kundalini-yoga. Als u gewoon alleen maar het slan­genvuur probeert op te wekken zonder meer, dan is het nog veel gekker. Dat is gewoon jongleren met nitroglycerine. Dus kijk uit wanneer u zich daarmee bezighoudt.

Als u zich daarmee wilt bezighouden, zoek dan iemand van wie u over­tuigd bent dat hij een goed leraar is. Stel zo iemand desnoods een paar keren op de proef door iets te simuleren dat niet echt is. Blijkt, dat hij dit duidelijk herkent, dan kunt u ook wel aannemen dat hij de werkelijke situatie waarin u komt te verkeren ook zal herkennen en u dus kan bewa­ren voor de grote gevaren.

Afsluiting:

Wanneer de lichtende kracht door ons wezen trekt en we zijn in staat om die kracht te aanvaarden, dan voert ze ons gehele bewustzijn mee naar een nieuw stadium van besef. Dat nieuwe stadium van besef is datgene wat we nastreven. Maar als we beseffen hoe gevaarlijk dit kan zijn, dan zullen wij wel degelijk voorzorgsmaatregelen moeten treffen. Het is erg belangrijk dat iemand die gebruik maakt van kundalini-­yoga of kirya-yoga (die heeft ook deze elementen in zich), dan oefent:

1. onder leiding van een zeer bekwaam en bevoegd meester;
2. dat men dit niet doet via schriftelijke lessen of op afstand; hierbij is het risico te groot;
3. er zijn vele andere wegen die voor de doorsnee‑westerling beter te gaan zijn dan de genoemde;
4. vraag u af, of er misschien een andere methode is waarmee u eveneens deze toestand van ontspannenheid en harmonie kunt bereiken. Het lijkt mij beter dat u dan deze volgt. Als u vindt, dat ik bevooroordeeld ben, heeft u misschien gelijk. Maar ik heb ongelukken gezien die hierdoor gebeurd zijn; u waarschijnlijk nog niet.

Ik heb geprobeerd eerlijk en zoveel mogelijk onpartijdig te zijn. Misschien ben ik daar niet helemaal in geslaagd. Eenieder heeft nu eenmaal een bepaalde bias. Dat heeft ook u in uw benadering van alle dingen. Ik geloof niet dat ik mij daaraan, zeker ten aanzien van derge­lijke onderwerpen, geheel kan ontworstelen. Alles wat ik u heb voorgelegd, is ter overweging. Het is niet een bepalend evangelie; niet een les die zonder meer moet worden gevolgd. Elke mens moet zichzelf zijn. Elke mens moet zijn eigen wegen zoeken en vinden. Elke mens kan alleen door van zijn eigen wegen en mogelijkheden gebruik te maken het hoger bewustzijn bereiken dat hij begeert. Onthoud verder dat een hoger bewustzijn nooit alleen met geestelijke zaken te maken heeft, maar ook een verdieping heeft van de mogelijkheden die u op aarde bezit. U kunt nooit zeggen: ik ben geestelijk hoog bewust, als u een klungel blijft op aarde. Anderen mogen u een klungel noemen, maar dan moet u in staat zijn om datgene wat voor u belangrijk is inder­daad beter te volbrengen. Blijf altijd testen, ook als u bezig bent met een geestelijke weg. Kijk of die daadwerkelijk veranderingen en mogelijkheden voor u betekent. Pas als dit het geval is en u daarbij uzelf beter en harmonischer voelt, is die weg voor u de juiste.

Luister naar eenieder. Neem alleen die dingen dan welke voor u aanvaardbaar en belangrijk zijn. Neem ze dan niet zonder meer aan, maar stel ze op de proef.

Neem nooit een risico, als men u dat risico laat lopen zonder dat degene die u daartoe aanspoort een gelijksoortig risico aandurft en met u verbonden is in het risico. Hierdoor voorkomt u dat u wordt misleid door degenen die u bepaalde lessen geven die misschien goed maar toch zeer gevaarlijk zijn, terwijl zij zichzelf van de resultaten die ze voor u hebben steeds verwijderd houden. Alleen in werkelijke harmonie ‑ en dat wil zeggen ook in een werkelijk samengaan ‑ kunnen geestelijke re­sultaten worden bereikt.

Het is ditzelfde samengaan waardoor stoffelijk een juistere visie, een juistere leefwijze en zelfs een groter geluk kunnen worden bereikt en een grotere veerkracht tegen alle tegenslagen. Zolang een mens begrijpt dat alle streven naar geestelijke bewust­wording tevens moet inhouden een verbetering van zijn stoffelijk bewust­zijn en mogelijkheden, zal hij niet snel worden bedrogen. Wie zich echter laat verleiden om een geestelijk bewustzijn te zien als iets wat geheel losstaat van het stoffelijk bestaan, die loopt de kans dat hij voortdu­rend wordt verleid tot allerlei illusies die geestelijk en stoffelijk geen feitelijke betekenis hebben.

Neemt u het mij niet kwalijk dat ik dit eraan heb toegevoegd. Het is zeer belangrijk dit te beseffen.

Tenslotte zou ik willen zeggen: Dit onderwerp is ons gesteld. Wij (degenen die mij hebben geholpen, als ikzelf) hebben dit onderwerp be­handeld zo goed wij konden. Wij hebben u hiermee materiaal gegeven waar­mee u misschien zelf iets kunt doen. Kunt u dat niet, dan doet u er beter aan het te vergeten. Dan is het alleen een belangwekkende avond geweest.

Wij wensen u toe, dat u uw eigen weg mag vinden naar een grotere harmonie, een hoger geestelijk bewustzijn en dat u zult leren de zo in u ontdekte krachten ook werkelijk te manifesteren in de wereld waarin u leeft. Want als er iets is waaraan de wereld van vandaag zeer sterk en voortdurend behoefte heeft, dan is het wel aan geestelijke krachten die in staat zijn een grotere harmonie te brengen en gelijktijdig de verslaafdheid aan het materialistisch denken te verminderen.