Sekten kunnen gevaarlijk zijn

4 juni 1982

Dit klinkt een beetje vreemd, want je vraagt je af hoe een geloof ‑ of het nu sektarisch is of kerkelijk – gevaarlijk zou kunnen zijn. Ik wil proberen dat in deze inleiding duidelijk te maken. Allereerst wil ik u herinneren aan het volgende: Elke messiaanse beweging blijkt een goudmijn te zijn. Dat komt omdat de mensen eigenlijk een verlossing zoeken. Mensen die geen raad meer weten met zichzelf, met hun leven, zijn maar al te blij, wanneer er iemand komt die hen belooft dat ze voortaan in hooggeestelijke vrede en vreugde zullen leven. Ze zijn dan heel graag bereid om daarvoor grote offers te brengen zowel in hun persoonlijk leven als ook ten aanzien van hun bezittingen.  Dat is op zichzelf al gevaarlijk. Het betekent namelijk dat er heel wat bewegingen zijn die misschien door degenen die het beleven volkomen oprecht en eerlijk worden ervaren, maar waarvan de leiding op de een of andere manier dan toch wel wat vreemd aandoet.

U herinnert zich ongetwijfeld de Christian Revivals. Dat is al een tijd geleden. Daar kwamen mensen, gedreven predikanten die predikten meestal in mooie witte gewaden. Zij zongen er dan ook nog bij. Zij vroegen je dan om je hart aan Jezus te geven. Daarvoor kregen ze idem zoveel van de christelijke gemeente, want ze kwamen weer het christendom een beetje op poten zetten. Daarbij collecteerden ze. Zij hadden toen nog geen plastic emmers, maar gebruikten er toen houten dozen voor en daar ging ook veel in. Als wij achteraf kijken hoe het privé‑leven van dergelijke mensen is geweest, dan kunnen we op z’n minst genomen een twijfelachtige aantekening geven. In sommige gevallen is het duidelijk dat ze gewoon rijk zijn geworden door de verkondiging van hun geloof en dat ze alle zonden hebben begaan die ze anderen lieten bekennen, als ze zich tot Jezus kwamen bekeren. Dus, zonder gekheid. Dat is een oude geschiedenis, dat is helemaal niet nieuw.

Het nieuwe is in deze dagen dat de moderne sekte uit het Oosten komt. Zij heeft een Bhagwan, een Goeroe of iets dergelijks. Ze kleedt zich in buitenissige gewaden. Ze heeft een leefwijze waardoor je denkt aan een soort kloostergemeenschap, alleen dan wel gemengd en soms zelfs wel zeer gemengd. Al die mensen werken voor hun eigen heilige familie of hoe zo iets dan ook heet. Nu moet u wel begrijpen, je kunt niet zeggen dat de mensen die in een dergelijke sekte verkeren op zichzelf kwaad doen. In tegendeel. Misschien vindt u de methoden die worden gebruikt minder netjes. Maar neemt u mij niet kwalijk, men spreekt over hersenspoelingen e.d.. Ik herinner mij heel goed ‑ ik ben lang geleden ook al op aarde geweest ‑ dat dergelijke dingen ook gebeurd zijn in de katholieke kerk door o.a. de Jezuïeten en ik kan er nog wel een paar opnoemen. Al die nu zo respectabele kerkgenootschappen hebben in het verleden zich ook zo gedragen. Zij hebben ook met geweld, met bedreiging met de hel, met martelingen geprobeerd hun eigen macht en vaak ook hun bezit, zeker te stellen.

O, ik heb er helemaal geen bezwaar tegen dat een moderne Paus rondreist. Het is zo langzamerhand wel een kerkelijk circus geworden, maar de man doet het goed. De man is op zijn manier er eerlijk van overtuigd dat hij de mensen iets goeds geeft. De mensen die hem zien, nu ja, staan onder invloed van het buitenissige van het ongewone gebeuren. En als ze hem dan niet zien als de vervanger van Mick Jagger, dan toch misschien wel als een van de christelijke Beatles. Dat klinkt allemaal wel wat cynisch, maar is het niet waar?

Sekten kunnen werkelijk gevaarlijk zijn, omdat de meeste sekten (ik sluit bepaalde kerkelijke groepen daarbij zeker niet uit) de mensen de vrijheid van zelf leven, zelf denken, verantwoordelijkheid dragen voor hun daden, in feite ontzeggen. Het is voor mij absoluut aanvaardbaar dat iemand zegt: Ik wil leven in een besloten rijk. Ik wil leven in het Koninkrijk Gods. En als hij dan zegt: Daardoor wil ik mij vrijmaken van de maatschappij, dan zeg ik nou, ga je gang. Maar op het ogenblik, dat de mensen onder elkaar achter het mom van de christelijke naastenliefde het je onmogelijk maken dat je kritisch denkt, als zij je je vrijheid gaan ontnemen, als zij je verbieden bepaalde dingen te zeggen en als kleine machtsbewuste mannetjes de dienst gaan uitmaken in het koninkrijk van God, dan vraag ik mij toch wel af of men zich in de titel misschien heeft vergist en dat het het koninkrijk van de andere partij is.

Het gaat niet om het geloof, het gaat om de praxis. Als u denkt dat u gelukkig kunt worden als u trommelt, fluit speelt en Hare Krishna noemt als de enige kracht: hare, hare, hare wat een vriend van mij overigens de opmerking ontlokte: “Je kunt merken waar ze spijt van hebben, want ze roepen steeds om hun haren, zij met hun kale koppen.” Maar als ze daar gelukkig mee zijn, waarom niet. Op het ogenblik echter, dat men probeert hen te beletten hun eigen leven te gaan leiden, op hun eigen manier te leven en te denken, maak ik bezwaar.

Ik weet dat er heel wat mensen zijn die de Bhagwan Beweging inder­tijd in Poona enorm hebben aangevallen. Ik vraag mij af: waarom. Zeker, ik geef toe, die Bhagwan was misschien een aardige man. Hij leefde er goed van. Maar aan de andere kant gaf hij de mensen toch wel iets. Hun geloof, hun bevrijding, hun zichzelf terugvinden dat kan toch belangrijk zijn. Zolang er geen pressie is om alleen op deze manier te denken, zolang er geen verbod is om ook eens ergens anders te gaan luisteren, zolang je niet gedoemd bent te blijven rondlopen met een bord voor je kop, zelfs al staat het portret van Bhagwan erop, heb ik geen bezwaar. Maar op het ogenblik dat men zegt: Dit mag je niet meer denken, je mag je gevoelens niet eens onderzoeken, je moet jezelf uitleven en dan maar leven in het niets, dan zeg ik: Degene die een ander veroordeelt tot het niets, ontzegt hem de mogelijkheid tot bewustwording. Daar heeft hij geen recht toe.

Erger is het nog in bepaalde andere groeperingen. Ik denk aan de Maan‑mannetjes, de Moonies, waar je als je eenmaal tot die groep behoort zelfs niet meer kunt zeggen met wie je zoudt willen samen gaan, samen leven. Waar wordt uitgemaakt met wie je moet samen werken en hoe en wat je moet doen. Waar wordt uitgemaakt wat je voor je persoonlijk leven mag verdienen en besteden. Waar kort en goed alles je wordt ontzegd behalve de verering van de grote meester. Dit is waanzin. Nu zegt u: Je valt nu de Moonies aan en dergelijke groepen. Dat is al zo vaak gedaan. Maar hoeveel kleine dorpsdominees zijn er niet die op hun eigen manier in een klein bekrompen kerkje dienstjes houden voor mensen die ze ook alles verbieden, wiens levens ze regeren, waarbij ze ook uitmaken wie met wie met trouwen en wie niet. Waarbij ze precies vertellen wat je wel mag geloven en wat niet. Waarbij televisie anathema (vloek) is, al is het doodgewoon omdat zelfs de EO te lichtzinnig is. Dergelijke dominees zijn er hier in Nederland. De zwarte kousenkerkjes waar dominee zich alles kan permitteren tegenover al zijn gemeenteleden inclusief de vrouwelijk. En dominee zich ook alles permitteert als het hem behaagt, maar de Heer alleen door zijn mond spreekt. Dergelijke sekten zijn gevaarlijk. Ze zijn gevaarlijk voor je gezondheid van leven en denken, voor je geestelijke ontwikke­ling. Ze zijn een directe aantasting zelfs van de sociale samenhangen, van de gemeenschap waarin je leeft. Dat kun je toch niet accepteren! Laten wij proberen de karakteristiek van een sekte na te gaan. Niet van alle sekten, want er zijn ook goede. Het zijn er wel niet veel, maar ze zijn er toch wel.

In de eerste plaats. Een sekte die gevaarlijk is, gaat altijd uit van een waarheid die zij alleen bezit.

In de tweede plaats: Ze heeft een leiding die onaantastbaar is.

In de derde plaats: Ze stelt hoge eisen aan de gelovigen, maar ontzegt hun gelovigen de mogelijkheid tot meedenken laat staan tot controle.

In de vierde plaats: een ieder, die tot de gemeenschap behoort en daar uitstapt, loopt gevaar vervolgd te worden door zijn vroegere medegelo­vigen.

Nu heb ik nog niet eens gesproken over de hersenspoelingstechnieken die heus wel worden toegepast, zeker tegen de jongeren. Ik heb het alleen maar over de grondwaarden. Dat een dergelijke sekte niet alleen religieus behoeft te zijn, zal u duidelijk zijn. Als we kijken naar b.v. de Rote Armee Fraktion, dan vinden we eveneens hetzelfde denken. Er is één onfeilbare waarheid. De hele wereld heeft ongelijk, wij alleen hebben gelijk. Als je het waagt ons te verlaten, dan zullen wij je doden. Wij mogen alles doen, wij mogen alles eisen, een ander mag niets. Precies hetzelfde systeem. Als we kijken naar ‑ ik zou het ook een sekte willen noemen ‑ het communisme, dan zien we dat daar tenminste nog, vooral buiten Rusland, een zekere afwijking van de norm mogelijk is. Je mag nog wel je eigen oordeel hebben over wat Marx heeft bedoeld, wat Lenin heeft geschreven en ook over de vraag of Stalin gelijk heeft gehad. Zeker, je bent gebonden aan hun gemeenschapsleven. God is aanvaardbaar. Zolang je in die gemeenschap redelijk kunt bestaan, ervaringen kunt opdoen, geloof ik niet dat iemand daar wat op tegen kan hebben. Maar op het ogenblik dat elke andere benadering, elk ander systeem als verwerpelijk wordt geschetst zonder dat je de mogelijkheid krijgt de feiten na te gaan, dan deugt er iets niet. Laat mij het zo zeggen: Als Oost‑Duitsland een muur nodig heeft om West‑Duitsland buiten de deur te houden, want daar gaat het om de gedachten, de werking, de sympathieën buiten de deur te houden, dan stemt het in feit toe dat het eigen systeem faalt, niet juist is. Dat kunnen we politiek nog wel meer zien en mag het ook gemakkelijker gezegd worden, vooral aan deze kant van de gordijnen. Gordijnen lopen van bamboe via ijzer tot muur. Vandaar dat er zoveel mensen tegen de muur opvliegen als ze ontdekken waar ze eigen­lijk in terecht zijn gekomen. Wij moeten begrijpen dat geestelijk zowel als anderszins elke groep, die voor zich de enige waarheid opeist, het enige gelijk en daarbij niet bereid is enig dialoog aan te gaan, levensgevaarlijk is voor de volksgezond van de mens, voor zijn vermogen om zelf te denken, zelf te zoeken. Als er overal H. Hartbeelden staan, dan ziet u mij misschien glimlachen. Dan denk ik: die beeldhouwer is Dr. Barnard voor geweest. Dat is toch gewoon een open hartkwestie, nietwaar. Nu ja, als jullie dat leuk vinden, waarom niet. Waarom zouden ze op Bali geen tempelwach­ters neerzetten? Waarom zouden ze in China geen drakendansen dansen? Dat mag voor mij, daar heb ik niets op tegen. Maar op het ogenblik, dat iemand u zegt: Dat is het enige beeld van de werkelijke heerser van deze wereld, zeg ik. Je bent een beetje geschift. Is er iets niet goed bij je, jong? Zie je dat nu helemaal goed, meid? Als ze dan nijdig worden, bewijzen ze daarmee dat ze gehersenspoeld zijn, dat ze op de een of an­dere manier van de werkelijkheid verwijderd zijn, dat ze niet werkelijk willen zien wat er gebeurd, dat ze niet willen leven als mensen, maar dat ze zichzelf tot werktuig hebben gemaakt van een groepering die hen alleen maar mooie verwachtingen voorspiegelt.

Ik vind het heel prettig dat er groeperingen zijn die u geruststellen en zeggen: Ach, als je een beetje lijdt op aarde is dat niet zo erg, daarvoor krijg je later je beloning. Maar dan vraag ik mij wel af hoe ze dat te weten zijn gekomen. En dan vind ik dat iemand het recht heeft te zeggen: Je kunt mij nog meer over die beloning vertellen, geef mij eerst maar wat ik nodig heb vandaag. Het is al begonnen in de christelijke gemeenschap. Als we ons realiseren wat de priesterarbeiders hebben gedaan, hoe de revolutionaire priesters vooral in de Zuid-Amerikaanse landen eigenlijk hun sociale bewogenheid voorop hebben gesteld, dan zie ik daarin een directe aantasting van de macht van de kerk, inderdaad. Maar ik zie gelijktijdig daarin een bewustwording van de feitelijke waarde van het christendom. Als een sekte u vertelt dat u vrij moet nadenken, dat u op uw eigen benen moet staan, dan ben ik de eerste om applaudisserend op te springen en te zeggen: Dat is goed. Zelfs als zo’n sekte uw wijze van denken beïnvloedt. De Orde kunt u ook als zodanig beschouwen, zij heeft een zekere invloed op uw denken. Zegt u niet dat het niet waar is, want zo nuchter bent u niet of u neemt er altijd wel wat van mee. Als u bij de Orde komt, dan wordt u gezegd: Onderzoek zelf. En dan zeggen ze dat niet in de zin van, zorg nu maar dat je ons gelijk geeft, maar echt in de zin van: probeer nu zelf eens na te gaan wat het voor jou betekent. Mens, kijk naar jezelf, let op jezelf. Dan hoeft u niet aan te nemen, niemand eist van u aan te nemen dat er een leven na de dood is. Wij weten dat het er is. U zult het later wel ontdekken, daar ontkomt u toch niet aan. Niemand zegt u: Zo moet u leven. Dat is het enig goede, het enig juiste. U moogt leven met uw eigen moraal met uw eigen gedachten. Wij zijn alleen maar blij, als wij u kunnen helpen om sommige van die gedachten wat beter te verwoorden, als wij u helpen misschien om te beseffen waar bestemde gedachten en gevoelens naar toe gaan of op uit lopen.

Er zijn heel wat groeperingen in het christendom en elders die in feite niet veel meer en niet veel minder doen. Dat zijn de goede sekten volgens ons. Ze ontnemen u niet de vrijheid, maar ze geven u de mogelijkheid om uitgaande van hun eigen standpunt te zien welke veronderstellingen, relaties of theorieën ook nog mogelijk zijn in de werkelijkheid. Stel daar nu eens tegenover de jongens en meisjes die binnenkomen in gemeenschappen, die ontzettend lief worden behandeld, maar die ondertussen wel worden onderworpen aan leefregels en op den duur steeds strenger worden aangepakt totdat ze in een sleur terecht zijn gekomen waarbij militaire dril eigenlijk maar kinderwerk is. Denk aan de mensen die alleen mogen trouwen, als hun leider het hun toestaat en hij eerst zijn goedkeuring heeft gegeven aan de gekozen partner. Denk eens aan al die mensen aan wie wordt gezegd. Tien procent van je inkomen moet je eerst aan onze kerk geven. Houd je dan niets over, dan is dat erg jammer voor je, maar je moet dat toch doen. Je moet de blijde boodschap verbreiden. En aangezien jij de verdiensten zult hebben, moet je ons natuurlijk betalen. Wij zullen je dan wel de bladen geven waar die boodschap in staat. Dat is op zichzelf een gevaar voor de gemeenschap. Waar mensen niet meer zelfstandig kunnen denken, waar mensen als hopeloze dwazen achter een leider aansjokken zonder te weten waarom, daar sterft het mens‑zijn uit, daar is bewustwording steeds moeilijker mogelijk. Daar waar openbaringen optreden die je op gezag van anderen moet aanvaarden, daar is gevaar.

Kijk, ik heb niets tegen de kerk van de Heiligen der Laatste Dagen. Mormonen hebben ontzettend veel goeds. Maar moet ik nu zo maar aannemen dat er ergens gouden tafelen zijn geweest waarop dit nieuwe evangelie was neergeschreven, terwijl het bijna zeker is, dat ze er niet zijn geweest? Als er geen getuige is te vinden die betrouwbaar is, mag ik dan zelf nog denken? Of moet ik mij laten overrompelen door het aplomb waarmee wordt gezegd: Dit is de nieuwe waarheid, zo zul je verder moeten leven. Als ik dan kies voor die manier van leven, dan is dat mijn zaak. Dan kan ik ook de gemeenschap verlaten. Ze zullen daar misschien treurig om zijn, maar ze zullen mij niet vervolgen. Een mens heeft een brein. Als we aannemen dat de mens door God is geschapen, dan heeft hij dat brein zeker niet gekregen om het als gekonfijte kers in de suiker van het zoete geloof van andere te bewaren zonder er ooit aan te komen. De mens heeft zijn hersens gekregen om te denken. De mens heeft geestelijke vermogens. Hij heeft innerlijke belevingen. Hij kan op velerlei wijzen zijn relatie met de kosmos beseffen en soms zelfs omzetten in systemen en berekeningen die voor hem werken. Wie heeft het recht je dat te verbieden? Welke bigotte God zet de mens neer in een paradijs met de zekerheid dat hij zal zondigen? Welke krank­zinnige Godheid gaat een weddenschap aan met de duivel en onderwerpt een mens daarvoor zonder meer aan allerlei ellende? Welke tiran doet dat? Het staat in de bijbel. Moet ik dat aanvaarden? Of mag ik erover denken? En als ik dan na nagedacht te hebben, na het innerlijk aan­ gevoeld te hebben heb aanvaard, ongeacht het feit dat ik het voor mij­ zelf niet logisch vind, dan is dat mijn zaak, dat is mijn recht. Maar ik heb niet het recht tegen een ander te zeggen: Ik vind het waar, dus is het de waarheid en jij hebt je eraan te houden.

Je kunt nooit weten wat er gebeurt. Peerke Donders is heilig verklaard. Misschien dan over honderd jaar Van Agt ook zalig wordt verklaard. Alles is mogelijk. Maar moet ik nu aannemen dat ze zeker in de hemel zijn? De meeste gelovigen doen dat. Ze weten niet eens wat het betekent. Het betekent alleen dat de kerk zegt. Die mens heeft zo goed geleefd en er zijn zoveel tekenen waardoor ergens een invloed van hem schijnt te blijven hangen dat het geoorloofd is om hem aan te roepen. Als je heilig bent, dan mag dat overal, maar als je zalig bent, mag dat alleen in de regio waar je vandaan komt, waar je hebt gewerkt.

Dan komen we aan een tweede punt dat misschien toch wel belangrijk is, als we proberen het gevaar van al dit sektarisme te onderkennen. Het geloof van de eenvoudige mensen is altijd anders dan de leer. Als we de leer op zichzelf bekijken, dan is ze misschien verheven en goed. Als ik denk aan de Getuigen van Jehova, dan word ik getroffen door heel veel lichtende en goede dingen daarin. Maar kijk ik nog een keer, dan zie ik ineens dat het eigenlijk een greep naar de macht mogelijk maakt voor iedereen, die zich maar tot autoriteit weet op te werken. En dan zie ik weinig verschil tussen een dergelijk iemand en een monseigneur Gijzen. Niet dat ik het ze kwalijk neem. Het is menselijk wat ze doen. Vanuit hun visie misschien heel erg logisch ook. Maar er is één ding waarmee ik niet eens kan zijn. Wanneer er wordt uitgeroepen: als je mij niet volgt en gehoorzaamt, dan ben je verdoemd! Dan schaad je de kerk, schaad je het aanzien van Christus, dan verloochen je het Rijk. Dat kan ik niet aanvaarden. Hoe denkt u dan dat een mens zich voelt die wordt uitgestoten? Een mens is een gewoontedier. Als je eenmaal behoort tot een dergelijke gemeenschap en je zegt tenslotte: Dit gaat mij te ver, dit kan ik niet aan, dan zijn ze niet bereid om je vol christelijke naastenliefde te steunen in je terugkeer. Dan ben je afgesneden, je bent uitgeworpen. Niemand spreekt meer een woord tegen je. Degenen, die gisteren nog je beste broeders en zusters waren, kijken je niet meer aan. De hulp die je hebt gekregen (dat gebeurt toch heel vaak in zo’n gemeenschap) is ineens afgelopen. Heb je een winkel, ze kopen niet meer bij je. Dan sta je helemaal alleen. Een ander geloof heb je niet. Je hebt alleen maar een vraag. Maar je mag geen vragen stellen. Daar gaat een mens toch kapot aan.

Wat denkt u van mensen die zo bang zijn geworden voor een geestelijke dood, een ondergang, te worden achtervolgd door demonen zodat ze niet verder meer kunnen. Wat denkt u daarvan? Wat denkt u van de benadering van Hubbard (scientology) die de mensen ‑ overigens tegen betaling ‑ met een heel simpel beleidingsapparaatje met een metertje erin helpt om zichzelf te kennen? Maar hij ze dan zo keihard met hun innerlijke verwarringen confronteert dat in Engeland bleek dat ruim 30 % van degenen, die daar de hogere scholing (tegen betaling) hadden meegemaakt, vanaf dat ogenblik geestelijk gestoord waren. Dat wil niet zeggen dat het systeem, van Hubbard zonder meer slecht is. Het wil wel zeggen dat er een te grote dwang bestaat, misschien zakelijk gebaseerd op inkomen of ander denkbeeld waardoor men de mensen ‑ ook als blijkt dat ze in wezen niet verder zouden kunnen gaan ‑ eenvoudig probeert op te jagen, opdat ze dan de superprestaties leveren en daarmee eigenlijk de melkkoetjes worden van de vereniging, de sekte of hoe je ze wilt noemen. Dat is het grote gevaar van de sekten en wat dat betreft van alle sekten. Als de een of andere hypocriet zich plotseling vertoont als de grote brenger van het Woord of ‘de nieuwe profeet’ of ‘de onfeilbare’ en zegt: Mij volgen betekent ontsnappen aan de eeuwige dood en de duisternis, aan de verdoeming en de duivel, dan verbiedt hij u om te denken.

Er zijn mensen die in Hitler hebben geloofd. Ik geloof niet dat Hitler in het begin zo slecht was. Op den duur werd het echter een organisatie. Wie niet geloofde, werd vervolgd. Wie niet behoorde tot de uitverkoren kaste voor wie het geloofje was ontworpen, die werd eenvoudig, als het niet anders ging, omgebracht. Dus zei men: Dat moet je aanvaarden, dat is voor het welzijn van Duitsland, van het nieuwe rijk. Dan zeggen ze: Wat heeft Hitler de meest onmenselijke dingen gedaan. Maar wat hebben de mensen gedaan gedurende de Inquisitie in Spanje, in Mexico! Hoeveel mensen zijn daar niet uitgemoord in naam van het geloof, in naam van het heilige roomse rijk, in naam van het pauselijk gezag. O ja, dat is lang geleden. Je mag er niet meer aan denken. Wat moet ik denken van christenen die in Argentinië en in Engeland op het ogenblik zeggen dat het Gods wil is dat soldaten elkaar afmaken. Dat zijn erkende kerken, zeker. Het zijn geen sekten, maar er zitten dezelfde insecten aan het hoofd, dat kan ik u wel vertellen.

Sekten kunnen gevaarlijk zijn en kerken kun je niet uitsluiten. Machtsbeluste, eigen belangdienaars maken mensen tot slaven in naam van een idee. Ze proberen de mensen te breken zodat ze niet meer kunnen bestaan zonder de verslavende predicatie, het verslavend gevoel van samen zijn. Wij, uitverkorenen. Arme zielen, zij die verloren gaan, voor wie dit leven geen enkele betekenis meer heeft. Mensen, die alleen nog de zwakke schaduw zijn van de verborgen wensdromen van degenen die hen manipuleren. Er is weinig verschil tussen bepaalde legers waarin de discipline het enig belangrijke wordt geacht en zelf denken verboden is en kerken waarin datzelfde bestaat. Sekten, die hun gelovigen gebruiken als melkkoeien zodat de leraren als ijverige mieren de bladluizen, die ze hebben bekeerd, uitmelken tot verbetering van hun eigen dieet. Neemt u mij niet kwalijk. Ik had misschien de zaak duidelijker moeten stellen. Ik heb het echter algemeen aangepakt. Afsluitend zou ik het volgende willen stellen: Sommige sekten zijn inderdaad voor de geestelijke en zelfs de mentale gezondheid van hun volgelingen gevaarlijk. Het is niet in de eerste plaats de leer die daaraan schuld is. Het is de wijze waarop deze verlossingsleren worden geëxploiteerd totdat het lijkt alsof het een handel in dromen is geworden: maar dan wel dromen die verslavend zijn. Dromen waarvan je niet meer kunt loskomen. Dromen waardoor je wordt geconditioneerd tot een enorme angst op het ogenblik waarop je zelfstandig probeert te denken. De vrijheid, de innerlijke vrijheid van de mens, het hoogste goed dat hij bezit.

Er zijn heel wat sekten, maar het zijn de sektariërs die ze zo gevaarlijk maken. De mensen, die niet meer in staat zijn kennelijk om innerlijk en vanuit zichzelf iets te zoeken, om hun eigen weg nog een beetje te bepalen, om nog zelf te denken. Zij zoeken naar iemand die hun wat zoete woorden geeft, het gevoel om ergens bij te horen en daarvoor alleen maar een absolute onderwerping eist. Deze wensen, die dergelijke leiders aanvaarden, zijn misschien wel de werkelijke schuldigen. Het is niet aan ons om een leer te veroordelen. Ik geloof, dat zij die dansen met Krishna daarin een verrukking en een extase kunnen ervaren die voor hen inderdaad een verlichting teweegbrengt. Maar ik weet ook, als ze niet meer vrij zijn om in plaats van te dansen ergens anders te gaan bidden of mediteren, dat dat fout is. Ik weet, dat de Bhagwan‑beweging op zichzelf de mensen losmaakt van de moderne maatschappij. Dat vind ik helemaal niet erg. Dat zij probeert de mens tot op zekere hoogte te ontdoen van zijn frustraties, van zijn conditionering. Ik vind dat helemaal niet erg. Maar op het ogenblik dat ze ‑ hetzij de gelovigen hetzij de leiding ‑ een mens verbiedt om zelf te denken en verder te zoeken, dan verwerp ik het.

Ik heb niets tegen het systeem van Ron Hubbard dat op zichzelf de mogelijkheid geeft om een deel van het denken beter te ontwikkelen. Ik heb bezwaar tegen het gebruik dat er wordt gemaakt van deze methode om mensen te onderwerpen en om ze in feite te ketenen aan het systeem.

Ik heb niets tegen een messias, al is hij misschien vals. Ik heb alleen iets tegen een messias die zijn openbaring probeert om te zetten in klinkende munt, in macht, in het vermogen anderen aan zich te onderwerpen. De mens is vrij geboren. Zijn gehele karma, zijn gehele levensgang door alle bestaan heen is gebaseerd op een vrije en zeer persoonlijke bewustwording. Niemand heeft het recht om dit aan te tasten. Waar dit toch gebeurt, acht ik elke groepering die dat doet ‑ onverschillig haar motieven en haar methoden ‑ schadelijk, verwerpelijk, demonisch.

Dan heb ik nog een raad: Erger u zo weinig mogelijk. Als u zich niet ergert, merkt u pas hoeveel er te lachen valt. Hoe beter u kunt lachen hoe meer u kunt lachten, hoe sterker u innerlijk wordt en hoe aanvaardbaarder uw wereld wordt. Want dan bent u vele dingen, die u anders zoudt willen bestrijden dankbaar dat u er zo nu en dan om kunt lachten en daardoor vreugdiger kunt verdergaan op uw weg. Neemt u mij deze raad niet kwalijk. Het heeft misschien weinig met sektarisme te maken, maar het heeft alles te maken met uw eigen groei en geestelijke volwassenheid.